فهم اقتصاد از دریچه نهادی

اشاره: آن‌چه از نظر می‌گذرانید بخشی از یک پژوهش ژرف در مورد تنگناهای اقتصاد ایران و دلایل ضعف بخش خصوصی در این اقتصاد است که به سفارش یکی از مراکز تحقیقات استراتژیک صورت گرفت. تاکید پژوهش‌گر بر استفاده از یک دستگاه نظری مشخص برای تبیین مسائل اقتصاد ایران، ورود و خروج به مباحث بر مبنای همان متدولوژی و در نهایت، نتیجه‌گیری کاربردی از ویژگی‌هایی است که این اثر را از تحقیقات و مطالعات مشابه متمایز می‌کند.

اخیرا در بین صاحبنظران جامعه شناسی ، علوم ی واقتصاد بحثی پیرامون تاثیر فرهنگ بر توسعه اقتصادی مطرح گردیده است و مورد توجه فعالان شبکه ای اجتماعی قرار گرفته است. نگارنده در این یادداشت تلاش می کند تا از زاویه دیگری به این موضوع بپردازد.قبل از ورود به بحث  توجه خوانندگان محترم را به یادداشت شماره 3 با عنوان نهادهای غیررسمی یا قیدهای درونی جلب می نمایم. در آنجا تلاش کرده ام تا نحوه شکل گیری نهادهای غیررسمی یا همان سازه های ذهنی را در چارچوب نهادگرایی جدید توضیح داده واشاره نمایم که فرهنگ در چارچوب نهادگرایی جدید می تواند همان سازه های ذهنی باشد.

در یاداشت های قبل برخی نکات در خصوص ویژگی نهادهای رسمی وغیر رسمی بیان گردید.همچینین بیان گردید که نهادهای تعیین کننده هزینه های مبادله بود و از این طریق بر رفتار عاملین اقتصادی تاثیر می گذارند.اما سئوال مهم آن است که در صورتیکه کیفیت نهادها به گونه ای باشد که زمینه ساز هزینه های مبادله بالا باشند ، آن گاه در چه شرایطی امکان آن وجود دارد که نهادها در جهت کاهش هزینه های مبادله تغییر یابند.در این زمینه لازم است به چند نکته توجه گردد.

در یادداشت های قبلی تلاش گردید تا تعریفی از مفهوم نهادها ارائه گردد.گفته شد نهادها به دو دسته کلی نهادهای رسمی وغیر رسمی تقسیم می شوند.اما سئوال این است که چگونه نهادها بر رفتار اقتصادی انسان ها تاثیر می گذارند.نکته این است که چگونگی نحوه تاثیر گذاری می بایست از ویژگی عینیت پذیری برخوردار بوده ، بدین معنی که قابلیت ابطال پذیری داشته باشد، در غیر اینصورت نهادگرایی جدید امکان ایجاد یک دستگاه نظری به منظور فهم اقتصاد را نخواهد داشت.در چارچوب دستگاه نظری نهادگرایی نهادها از طریق تعیین هزینه های مبادله(Transaction Cost) بر عملکرد اقتصادی تاثیر می گذارند ، در ادامه با ارائه چند مثال به مفهوم هزینه های مبادله پرداخته خواهد شد.

فردی را در نظر بگیرید که در یک شب تاریک در جایی کاملاً ناشناخته قرار می گیرد. از همان ابتدا فرد در خود احساس ترس را پیدا خواهد نمود. درست در همین زمان یک صدای خش خشی را می شنود.با شنیدن این صدا ، تمام وجود فرد معطوف به این صدا شده و همه رفتارهای خود را مبتنی بر این صدا شکل خواهد داد. در چنینی شرایطی شروع به پاسخ دادن به برخی از سئوالات می کند. این صدای چیست ، حیوان درنده ای است یا وزش بادی ؟.صدا از کدام سمت است؟ ، همچنین براساس همین صدا ، فرد جهت حرکت خود را به سمت مخالف آن تعیین می کند. آیا در اطراف من چیزی یا وسیله ای برای مقابله وجود دارد؟. »